Ook in 2023 is de impact groot geweest van mondiale geo-politieke onrust en globale crisissen als Corona (2020-2022), de oorlog die Rusland in Oekraïne voert vanaf 2022 met grote sociaal-economische gevolgen en een grote stroom ontheemden uit Oekraïne tot gevolg, boven op de vanaf 2022 crisis-achtige sfeer waarin de opvang van asielzoekers zich bevindt.
Inflatie
Schaarste in grondstoffen- en materialen en geo-politieke onrust, waarbij de oorlog die Rusland in Oekraïne voert de grootste impact heeft, hebben in 2023 in zijn algemeenheid tot een ongekend hoge inflatie geleid. Dit heeft er in 2023 toe geleidt dat de budgetten met werkelijke inflatiepercentages extra opgehoogd zijn. In plaats van de oorspronkelijke 3% zijn in 2023 de budgetten bijgesteld waarbij 7,6% inflatie is doorberekend. De budgetten zijn structureel op het juiste prijsniveau gebracht en in de latere jaren wordt de inflatie cumulatief op de bijgestelde budgetten toegepast, zodat structureel weer het juiste prijsniveau in de begroting wordt aangehouden. Specifiek voor civieltechnische kosten gingen inflatiepercentages helemaal “door het dak”, met gemiddelde prijsstijgingen van 25% van 2022 naar 2023 in de begroting voor civieltechnische kosten, waaronder de budgetten voor beheer- en onderhoudskosten kapitaalgoederen en (vervangings)-investeringen kapitaalgoederen (wegen, civieltechnische kunstwerken, riolering, oeverbeschoeiingen, openbare verlichting, buitenruimteplan (spelen) vallen. Ook voor deze categorie kosten hebben wij de beschikbare budgetten op het juiste prijspeil gebracht door de ramingen met deze percentages op te hogen.
De grondexploitaties actualiseren wij éénmaal per jaar als onderdeel van het jaarrekeningproces. Bij de actualisatie begin 2023 in het kader van de jaarrekening 2023 hadden wij dus al de mogelijkheid om de effecten van de hoge inflatie door te rekenen in onze grexen. Hoewel de resultaten van onze grexen nog steeds positief zijn heeft de hoge inflatie voor forse daling gezorgd van het verwachte positieve resultaat van de grondexploitaties. De voorzieningen die per eind 2023 zijn gevormd zijn, voorzover van toepassing, allemaal gebaseerd op actuele ramingen en daarmee ook op actuele prijs-niveau’s, waarbij de hoge inflatie in 2023 is doorgerekend in de benodigde voorziening.
Ontheemden Oekraïne
Vanaf de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022 is een grote stroom ontheemden uit Oekraïne op gang gekomen die voor een deel ook in Nederland en in de gemeente Zwartewaterland worden opgevangen. In onze gemeente wordt met inzet en hulp van vele vrijwilligers en professionals een bijdrage geleverd om de opvang te realiseren.
Op het moment van schrijven van deze jaarrekening wordt in verschillende gemeentelijke opvanglocaties in totaal aan 190 personen een opvangplek geboden.
Gemeenten worden in financiële zin door het rijk middels de bekostigingsregeling opvang ontheemden Oekraïne gecompenseerd voor de kosten van de opvang. Het was vanaf de chaotische start van de opvang en de grote differentiatie in opvangplekken en daarmee samenhangende kosten natuurlijk moeilijk om aan de voorkant betrouwbare schattingen te maken van de werkelijke kosten. Het rijk heeft zich, net als in de coronatijd, in ieder geval aan haar afspraak gehouden dat gemeenten volledig door het rijk gecompenseerd worden voor de kosten van dit soort crisissen. De bekostiging van het rijk vindt (hoofdzakelijk) plaats door een vast bedrag per opvangplek per dag, waaruit alle met de opvang samenhangende kosten en ook de leefgelduitkeringen betaald moeten worden. Daarnaast wordt voor particuliere opvangplekken een vergoeding per maand van het rijk ontvangen en vindt afrekening van het uitgekeerde leefgeld op basis van werkelijke kosten plaats.
In 2023 zijn de werkelijke kosten van de opvang van ontheemden uit Oekraïne lager geweest dan de vergoeding die we van het rijk hebben ontvangen. We doen uw raad in deze jaarverantwoording het voorstel om ruim € 3 miljoen toe te voegen aan de bestemmingsreserve vluchtelingen.
Overigens doet het Rijk voortdurend onderzoek om gemeenten zo precies mogelijk tegemoet te komen in de opvangkosten voor ontheemden uit Oekraïne. De tegemoetkoming in 2024 zal dan ook zo'n € 1,5 miljoen lager uitvalllen dan de tegemoetkoming in 2023. De tegemoetkoming wordt door het rijk dus ook in rap tempo naar beneden bijgesteld.
Per 1 februari 2024 is de spreidingswet voor asielzoekers van kracht geworden, waardoor gemeenten verplicht kunnen worden opvanglocaties te creëren voor asielzoekers. Hoe de uitvoering van deze regeling er uit gaat zien en hoe de bekostiging uiteindelijk uitpakt voor onze gemeente is op dit moment nog niet te overzien. De wet voorziet nu in een financiële prikkel van € 2500 per opvangplek als binnen 3 maanden na inwerkingtreding van de wet voor tenminste 5 jaar aan ten minste 100 asielzoekers een opvangplek wordt geboden. Daarna is een vergoeding van € 1500 per opvangplek mogelijk. Hoe dit zich verhoudt tot de werkelijke kosten is op dit moment niet te overzien. In de verdere uitwerking van de spreidingswet kan inzet van de reserve vluchtelingen overwogen worden.
Noodopvang vluchtelingen
Vanaf 2022 bevindt de opvang van asielzoekers zich in een crisisachtige sfeer doordat de grote opvanglocatie in Ter Apel onvoldoende opvangplekken heeft voor het aantal asielzoekers. Vanaf 1 oktober 2022 t/m 1 maart 2023 heeft daarom crisis-noodopvang van vluchtelingen plaatsgevonden op een boot in de haven van Genemuiden. De gemeente heeft daarmee in regioverband een significante bijdrage geleverd om de crisis-noodopvang in deze regio in te vullen. De kosten van de crisis-noodopvang zijn zowel in 2022 als in 2023 op basis van de werkelijk gemaakte kosten afgerekend met het COA. In deze jaarrekening is de verantwoording van de bekostiging en de vergoeding daarvan door het COA over de periode 1 januari 2023 tot 1 maart 2023 opgenomen. Voor 2023 gaat het om een bedrag van € 316.000.